مهارت های زندگی مشترک

بسم الله

چرا باید مهارت های زندگی را یاد بگیریم؟

زندگی و احساس زندگی کردن با زنده­ مانی متفاوت است. عده­ ای زندگی می کنند و از زندگی معنا یا معانی ای به همراه دارند و برخی نیز زنده مانی می کنند و فقط زنده اند.

امروزه، علی رغم ایجاد تغییرات عمیق فرهنگی و تغییر در شیوه های زندگی، بسیاری با وجود این که تحصیل کرده اند، اما در برخورد با مسائل مختلف زندگی، فاقد توانایی های لازم و اساسی و به اصطلاح مهارت های لازم برای آن هستند و به همین سبب در مواجهه با مسائل و مشکلات زندگی روزمره و مقتضیات آن آسیب پذیر ظاهر می شوند.

زندگی جنبه های مختلفی دارد و در آن تلخی، شکست، ناکامی، اندوه و سختی های فراوانی است و قرآن کریم نیز می فرماید: «لَقَد خَلَقنَا الِانسَانَ فِی کَبَد؛ ما انسان را در رنج آفریدیم». ولی آدمی در مقابل تمام این موقعیت های دشوار و دردناک بی دفاع نیست. هنر آدمی در تعقل و ساختن زندگی است و ساختن را باید پله به پله پیمود. انسان در هر یک از مراحل زندگی، نیاز به دفترچه راهنمایی با عنوان مهارت های زندگی برای بهتر زیستن دارد.

انسان ها برای مقابله سازگارانه با موقعیت های تنش زا و کشمکش های زندگی، نیاز به آموختن برخی از مهارت ها را دارند. یکی از موثرترین برنامه هایی که به افراد کمک می کند تا زندگی بهتر و سالم تری داشته باشند، آموزش مهارت های زندگی است.

مهارت های زندگی موجب می­ شود که با مشکلات زندگی به شیوه مثبت برخورد کرده، تا به موفقیت های بیشتری در زندگی فردی و اجتماعی به ویژه خانوادگی نایل آییم. آموزش مهارت های زندگی، توانایی ما را در مقابل مشکلات افزایش داده و در جهت پیش گیری و هم چنین درمان و حل آن ها به ما کمک می کند.

مهارت های زندگی چیست؟

مهارت های زندگی عبارتند از مجموعه ای از توانایی ‌ها که زمینه سازگاری و رفتار مثبت و مفید را فراهم می آورند. این توانایی ها فرد را قادر می سازد تا مسئولیت های نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران، با خواست ها، انتظارات و  مشکلات روزانه به ویژه در روابط بین فردی به شکل مؤثری رو به رو شود؛(3) برای مثال، افرادی هستند که از توانایی ها، ظرفیت ها، خواسته ها، نیازها و احساسات خود آگاه نیستند و از این رو نمی توانند پاسخ مناسب نسبت به احساسات، نیازها و خواسته های خود و دیگران بدهند؛ اما داشتن مهارت خوآگاهی، این توانایی را به فرد می دهد که رابطه خود را با دیگران از جمله همسر خویش بهتر سازد.

اقسام متنوع و مختلف مهارت های زندگی مشترک عبارتند از: ...

مهارت های زندگی به اقسام مختلفی تقسیم شده است. بنابر یکی از طبقه بندی ها، مهارت ها با توجه به سه بُعد انسانی، یعنی 1. تفکر و شناخت 2. احساسات و گرایش ها و 3. بُعد رفتاری و ارتباطی، به مهارت های مربوط به تفکر، مهارت های مربوط به احساسات و مهارت های مربوط به عمل و ارتباط تقسیم می شود که هر کدام از خود این ابعاد، دارای انواع بسیاری است؛ ولی بنابر ضرورت و اهمیت هر یک از مهارت ها، برخی از آن ها در این جا توضیح داده می شود. ابعاد مهارت های زندگی و زیر مجموعۀ آن ها عبارتند از:

الف) مربوط به تفکر

1.       خودآگاهی

2.       تفکر خلاق

3.       حل مسأله

4.       تصمیم­گیری

5.      تفکر انتقادی

6.       اعتماد به نفس

 

ب) مربوط به احساسات

1.       همدلی

2.       مقابله با استرس

3.       مدیریت هیجانات

4.       مدیریت خشم

5.       مدیریت حل تعارض

 

ج) عملی و ارتباطی

1.       مهارت برقراری ارتباط مؤثر (فردی و اجتماعی)

2.       گوش دادن فعال

3.       مدیریت اقتصادی

4.       مهارت های مشارکت اجتماعی

 

مهارت خودآگاهی یا «خودشناسی و آگاهی از خویشتن» یکی از مهارت های بنیادین زندگی است.

در این بخش با یکی از مهارت های بنیادین زندگی آشنا می شویم و شناخت مهارت های بعدی را در فرصت های دیگر پی خواهیم گرفت.

 مهارت های مربوط به تفکر :خود آگاهی (1)

مهارت خودآگاهی یا «خودشناسی و آگاهی به خویشتن» یکی از مهارت­ های بنیادین زندگی است. خودآگاهی به توانایی آدمی در درک ویژگی ­های فردی و اجتماعی ­اش گفته می ­شود؛ به گونه ­ای که وی قادر است نسبت به نقاط ضعف و قوت خویش، علایق و تمایلاتش، نیازها و احتیاجات و سایر ابعاد وجودی ­اش معرفت درستی کسب کند و در پرتو آن به سازگاری فردی و اجتماعی دست یابد. چگونگی ارتباط ما با دیگران و موفقیت و عدم موفقیت، در این مسیر قابل شناسایی است.

در نگاه قرآن، کسی که به خود شناخت پیدا کند، فردی بابصیرت است: «بَل الإنسانُ عَلَی نَفسِه بَصیرَة؛ بلکه انسان خود بر نفس خویشتن بیناست».

امیرمؤمنان (علیه السلام) می فرمایند: برترین شناخت، خویشتن شناسی است.

خودشناسی نخستین گام

خودشناسی، نخستین گام در مسیر تکامل است و گام برداشتن در چنین مسیری که ما را با غیرخودمان (محیط، فرد دیگر، همسر، خانواده و اجتماع) پیوند می دهد، نیازمند برنامه دقیقی است. اول باید مهارت های موجود خود را بشناسیم و بعد در جستجوی مهارت هایی باشیم که مورد نیاز هستند. کسب سایر مهارت ها، در گرو خودآگاهی است.

تأثیرات خودآگاهی

ـ خودآگاهی در تصمیم­ گیری های مهم و سرنوشت ساز زندگی مثل تحصیل، ازدواج، انتخاب شغل و بسیاری چیزهای دیگر، نقش بسیار برجسته و حیاتی دارد.

ـ تأثیر آن در سازمان دهی مهارت ها، مدیریت هیجان ها و نیز روش های مقابله با اضطراب ها چشمگیر است.

چگونه به خودآگاهی دست پیدا کنیم؟ و به تعبیر دیگر، چگونه نقاط قوت و ضعف خود را بشناسیم؟

برای دستیابی به خودآگاهی و شناخت نقاط قوت و ضعف، نخست باید "خود" را بشناسیم. من "کی" هستم؟ شما "کی" هستید؟ دیگران در مورد ما چه فکر می کنند؟ آنان چگونه ما را ارزیابی می کنند؟ همه این ها پرسش هایی است که اگر به درستی به آن ها پاسخ دهیم، جنبه هایی از خودمان را شناخته ایم. پس باید پرسید "خود" چیست؟

جنبه های "خود"

"خود" ما جنبه های مختلفی دارد: بدن و جسم ما، احساسات ما، افکار ما، باورهای ما، برداشت های ما از خودمان، عملکردهای ما و سرانجام جان و روح ما. جنبه ای از خود ما، واقعی و جنبه دیگر، خود آرمانی است. اکنون با نگریستن به خویش از زوایای مختلف، می توانیم نسبت به شناخت آن ها اقدام کنیم.

 

مهارت خودآگاهی یا «خودشناسی و آگاهی از خویشتن» مهارتی بنیادین برای زندگی!

متن پیش رو ادامۀ بحث «مهارت خودآگاهی» مربوط به تفکر می باشد که خدمت تان تقدیم می گردد.

مهارت­های زندگی مربوط به تفکر: خودآگاهی (2)

ما یک خود واقعی داریم که می خواهیم از جنبه های مختلف آن، آگاهی پیدا کنیم. خود واقعی، یعنی آن چیزی که من الان هستم. جسم، احساسات، افکار و باورهایی که اکنون دارم و ارتباطاتی که با دیگران برقرار می کنم، خود واقعی است؛ اما خود آرمانی آن چیزی است که آرزو دارم باشم. داشتن جسم زیبا و متناسب، احساسات کنترل شده و معقول، افکار و باورها و عملکردهای کاملا درست از آرزوهایی است که هر کسی علاقه مند به داشتن آن ها است. گاهی تصویر ایده آل ذهنی برخی افراد، آن چنان دور از دسترس است که هرچه بکوشند، به آن نمی رسند و در نتیجه ی این ناکامی، احتمال ناامیدی و افسردگی بسیار زیاد رخ می دهد. پس ضرورت دارد خود آرمانی مان را مطابق با خود واقعی مان (یعنی مطابق با توانایی ها و استعدادهایمان) شکل دهیم تا زمینه رشد و تعالی فراهم گردد. (ر.ک: شکوهی، آشنایی با مهارت های زندگی از دیدگاه اسلام، 1388، ص36) اگر بخواهیم آن چه را که بیش از توانایی و استعداد ما است، بر خود تحمیل کنیم، موفق نخواهیم شد. این سخن، به معنای نداشتن یا کوچک کردن آرمان ها نیست، بلکه رسیدن به آرمان ها به تدریج صورت می گیرد نه یک مرتبه؛ و حرکت به سمت آرمان هایمان، باید پله پله و با برنامه باشد.

خود فیزیکی یا بیرونی

جسم ما، نخستین چیزی است که می توانیم بشناسیم. هر احساس و تصور خوب یا بدی که نسبت به بدن خود داریم، خود فیزیکی ما است. (ر.ک: همان، ص37)

در مرحله نخست، با جسم فیزیکی با دیگران ارتباط برقرار می کنیم و آن ها در نخستین برخورد و پیش از هر آشنایی، چهره ما را می بینند. سپس پیش از هر سخنی، حرکت های اندام ظاهری، چیزهایی را به طرف مقابل انتقال می دهد که به آن «زبان بدن» یا «ارتباط غیرکلامی» گفته می شود. نحوه نگاه کردن (شاد، غمگین یا خشمگین)، داشتن فاصله دور یا نزدیک با دیگران، حرکت دست و پا، حالت های صورت و تغییر رنگ چهره و ارتباط های غیرکلامی دیگر، نوع ارتباط ما را مشخص کرده و متناسب با آن، دیگران در مقابل پاسخ می دهند.

آیا از زیبایی چهره خودمان راضی هستیم؟

چگونه می خندیم و خشمگین و ناراحت می شویم؟

دیگران در مقابل این حالت ها، چه واکنشی نشان می دهند؟

آگاهی به این پرسش ها، چگونگی ارتباط را بهتر می کند و می توانیم پیام های کنترل شده و حساب شده ای به دیگران انتقال دهیم.

 

خود درونی

خود درونی، تفکر، احساسات و هیجان ها و باورهای ما را شامل می شود. چگونه فکر می کنیم؛ چگونه حالت های درونی خود را نشان می دهیم؛ و چه باورهایی داریم؛ همه این ها فرایندهایی است که درون ما اتفاق می افتد. آیا به شدت منطقی هستیم یا تحت تأثیر شدید احساسات قرار داریم؟ در چه شرایطی احساسی و در چه شرایطی منطق عمل می کنیم؟ آگاهی از خود درونی، در ساختن شخصیت ما بسیار مؤثر است.  

خودآگاهی نسبت به ظرفیت ها و ضعف ها

آشنایی و آگاهی از ظرفیت های درونی و بیرونی، پله ای است برای موفقیت. اگر این آگاهی همراه با سپاس گذاری از خدای متعال همراه گردد، باعث افزایش کیفی ظرفیت ها و نعمت های الهی می شود. «لَئِن شَکَرْتُمْ لأَزِیدَنَّکُمْ؛ اگر واقعا سپاسگزارى کنید [نعمت] شما را افزون خواهم کرد.» (ابراهیم، 7) آگاهی از ظرفیت ها و توانایی ها افزون بر افزایش نعمت ها، موجب اعتماد به نفس و خودباوری انسان می شود.

آدمی دارای ضعف هایی است که معمولا از آن ها رنج می برد. درک ضعف ها، شجاعت درونی و سعه صدر را می طلبد؛ زیرا پذیرفتن نواقص، خود اولین گام جهت رفع آن ها است و نقش ویژه ای در بصیرت آدمی دارد.(ر.ک: شرفی، مهارت های زندگی در سیره رضوی، 1389، ص27) خداوند می فرماید:«قَدْ جَاءکُم بَصَآئِرُ مِن رَّبِّکُمْ فَمَنْ أَبْصَرَ فَلِنَفْسِهِ وَمَنْ عَمِیَ فَعَلَیْهَا وَمَا أَنَاْ عَلَیْکُم بِحَفِیظٍ؛ به راستى رهنمودهایى از جانب پروردگارتان براى شما آمده است؛ پس هر که به دیده بصیرت بنگرد، به سود خود او و هر کس از سر بصیرت ننگرد، به زیان خود اوست و من بر شما نگهبان نیستم.» (انعام، 104)

آگاهی نسبت به گرایش ها و نیازها

گرایش ها مربوط به تمایلات و علایق فرد است. گرایش ها دو دسته است: فطری و اکتسابی. گرایش های فطری در وجود ما نهاده شده است؛ نظیر گرایش به عشق، پرستش، زیبایی. منظور از گرایش های اکتسابی، تمایلاتی است که فرد در طول زندگی و سال های رشد فرا می گیرد.

از ویژگی های انسان، وابستگی او به نیازهای جسمی و روحی، روانی است. چگونگی تأمین این نیازها به صورت متعادل، بجا و هماهنگ، سلامت در ابعاد مذکور را به ارمغان می آورد. (همان)

معاونت تهذیب حوزه های علمیه