خدا راضی باشه یا بنده هاش؟ کدامیک!
با توجه به فرمایشات حضرت على "علیه السلام"، مدیران نه تنها نباید از افراد منتقد آزرده شوند، بلکه باید در انتخاب چنین افرادى تاکید و اصرار داشته باشند. در این صورت مدیر فردى انتقاد پذیر خواهد بود که این مهم لازمه ى اصلاح و بهبود امور مى باشد. اگر مدیر جوى را ایجاد کند که کسى مایل به انتقاد و بیان مشکلات و ضعف هاى مدیریتى سازمان یا دستگاهى که در آن شاغل است، نباشد کم کم زمینه هاى چاپلوسى و تملق فراهم خواهد شد.
اصل انتقاد پذیرى
حضرت على "علیه السلام" در بخشى از فرمان معروف خود به مالک اشتر مى فرمایند: ثم لیکن آثرهم عندک اقولهم بمر الحق لک [شهیدى سید جعفر، ترجمه ى نهج البلاغه، ص 328]
'... و آنکس را بر دیگران بگزین که سخن تلخ حق را به تو بیشتر گوید.'
اگر یکى از کارمندان و یا معاونین مدیر از عملکرد یا رفتار مدیریتى او انتقاد کرد و این انتقاد وارد بود از این سخن تلخ حق نباید ناراحت شده و عکس العمل منفى داشته باشد، بلکه زمینه اى را فراهم سازد تا افراد جرات انتقاد داشته باشند. اگر انتقاد افراد صحیح باشد موجب تذکر و یادآورى براى مدیر است و از نظرات و نصایح همکارانش بهره بردارى مى کند که در این صورت قابل تقدیر است و مدیر باید اظهار خوشحالى کند. اگر براى انتقادکننده امرى مشتبه شده و سوء تفاهمى پیش آمده باشد در صورت وجود داشتن زمینه ى انتقاد، مطرح مى شود و مدیر مطلع مى گردد که در این حالت با توضیحات وى موضوع منتفى مى گردد.
با توجه به فرمایشات حضرت على "علیه السلام"، مدیران نه تنها نباید از افراد منتقد آزرده شوند، بلکه باید در انتخاب چنین افرادى تاکید و اصرار داشته باشند. در این صورت مدیر فردى انتقاد پذیر خواهد بود که این مهم لازمه ى اصلاح و بهبود امور مى باشد. اگر مدیر جوى را ایجاد کند که کسى مایل به انتقاد و بیان مشکلات و ضعف هاى مدیریتى سازمان یا دستگاهى که در آن شاغل است، نباشد کم کم زمینه هاى چاپلوسى و تملق فراهم خواهد شد.
امیرمومنان مولاى متقیان حضرت على "علیه السلام" در بخشى دیگر از نامه خویش به مالک اشتر مى فرمایند:
ثم احتمل الخرق منهم و العى و نح عنهم الضیق و الانف. [سیماى کارگزاران در نهج البلاغه، ص 44]
'بنابراین، درشتى، بد زبانى و لکنت آنان را تحمل کن و تنگ خلقى و غرور را از خود دور ساز.'
معمولا اگر مدیر با صبر و حوصله و متانت و سعه صدر با افرادى که احیانا انتقادهاى نابجا مى کنند و در هر امرى شروع به انتقاد مى نمایند، برخورد نماید به مرور زمان، عملا به آن ها آموخته است که چگونه باید انتقاد کرد.
حضرت على "علیه السلام" در بخشى از خطبه یکصد و بیست و یک مى فرمایند:
و اقبلوا النصیحه ممن اهداها الیهم و اعقلوها على انفسکم. [امامى محمد جعفر و آشتیانى محمد رضا، ترجمه گویا و شرح فشرده نهج البلاغه، ص 90]
'... کسى که به شما نصیحت را هدیه کند، آن را بپذیرید و قبول کنید و آن را در درون وجود خود نگهدارى نمایید.'
اصل خود باورى و اعتماد به نفس
حضرت على "علیه السلام" در حکمت دویست و هفتاد و چهار چنین مى فرمایند:
لا تجعلوا علمکم جهلا و یقینکم شکا اذا علمتم فاعملوا و اذا تیقنتم فاقدموا . [شهیدى سید جعفر، ترجمه ى نهج البلاغه، ص 412]
'دانش خود را نادانى می انگارید و یقین خویش را گمان مپندارید و چون دانستید دست به کار آرید و چون تعیین کردید پاى پیش گذارید'.
مدیریتی که از صفت سازنده و امتیاز ارزنده ى 'اعتماد به نفس' برخوردار باشد، بار مشکلات حوزه ى مدیریت را به راحتى بر دوش پر توان جان مى گذارد و آن را از پیچ و خم مشکلات عبور داده و عاقبت به نحو شایسته اى به سر منزل مقصود مى رساند. در همین جا لازم است، به بخشى از برکات و ثمرات اعتماد به نفس، فهرست گونه اشاره شود تا اهمیت و عظمت آن، در به دست آوردن موفقیت در مسند مدیریت هر چه بهتر روشن گردد.
از ویژگى ها و ثمرات اعتماد به نفس این است که:
1- رکود و جمود فکرى را از بین برده و موجبات شکوفایى افکار را فراهم مى سازد.
2- عقده هاى خطرناک خود کم بینى را که در نتیجه به تقلیدهاى کورکورانه و رفتارهاى میمون صفتانه مى انجامد، ریشه کن مى کند و روحیه ى استقلال را در عمق جان انسان، زنده مى سازد و شخص را از پوچى گرایى و بى وزنى دور نگه مى دارد.
3- نه تنها از اضمحلال شخصیت انسان جلوگیرى مى کند، بلکه رشد شخصیت و نگهبانى آن را نیز بر عهده مى گیرد.
4- اضطراب و تزلزل در تصمیم گیرى را از بین مى برد و قاطعیت و عزم راسخ را در فضاى اندیشه ها مى گستراند.
5- ریشه ى طمع و چشمداشت به امکانات دیگران را در نهان انسان مى سوزاند و او را از فضاى ذلت و زبونى دور نموده و سرانجام به محیط معطر آزادگى و آزادى وارد مى شود.
آن مدیرى که در سایه ى پر برکت 'اعتماد به نفس' به این همه امتیازات ملکوتى و صفات جبروتى دست یابد، دستش 'ید بیضا' و قلمش 'ثعبان مبین' موسوى و نفسش دم حیاتبخش عیسوى خواهد بود و در درون هر تشکیلات و سازمانى که قدم زند، قدمش خیر مقدم و قلمش گویاى 'خیر الکلام' مى باشد و طبعا به موفقیت و پیروزى مطلوب خواهد رسید. [تقوى دامغانى، سید رضا، نگرشى بر مدیریت اسلامى، ص 164]
اصل خطر پذیرى و شجاعت
حضرت على "علیه السلام" در بخشى از خطبه سى و دوم مى فرمایند: و لا نتخوف قارعه حتى تحل بنا [جعفرى محمد تقى، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، جلد هشتم، ص 266]
'و از هیچ رویداد خطرناکى که ضربه مهلک مى آورد بیمى نداریم تا بر سر ما فرود آید.'
مدیر باید انسانى دلیر، حقیقت جو و دفاع کننده از حق و درستى باشد. اگر مدیر فردى محافظه کار و ترسو باشد و على رغم تشخیص درست مساله، بنا به فشارها و یا ملاحظاتى دست از حق بردارد و به ناحق عمل کند، در دراز مدت سبب نارضایتى افراد درستکار و جسور شدن کسانى خواهد شد که با صداقت عمل مى کنند. شجاعت یعنى میل به حق گویى و دفاع از حق. فرد شجاع کسى است که آنچه را حقیقت دارد بازگو و عمل کند و از دفاع از حق نهراسد.
علاوه بر آن، شجاعت یعنى خطر پذیرى و قبول عواقب و آثارى که احتمالا از انجام یک کار ممکن است بر جاى بماند. بطور کلى، هر تصمیمى و هر برنامه اى مخاطراتى دارد که بعدا ممکن است مورد سئوال قرار گیرد. [میر کمالى سید محمد، رهبرى و مدیریت آموزشى، ص 153]
فردى که مدیریت سازمانى در جامعه اسلامى را با هدف رضایت حق تعالى و اداى تکلیف مى پذیرد، در هر امرى باید خدا را در نظر داشته باشد. یعنى قوه ى جاذبه و دافعه اش، نرمش و قاطعیتش، انتقاد و پیشنهادهایش، مشورت و تصمیماتش، همه و همه را به دور از هواهاى نفسانى انجام دهد. اگر سخنى مى گوید و اقدامى مى نماید به خاطر خشنودى دیگران اعم از روسا و مرئوسین نیست، بلکه ملاک براى او رضایت خداوند تبارک و تعالى است.
این چنین مدیریت جز از خدا نمى هراسد و نمى ترسد و با نیتى صادق و عزمى راسخ وظایفش را شجاعانه انجام مى دهد و هر کجا که لازم باشد پس از بررسى، تدبیر و تشخیص به حق بودن عمل، خطر را مى پذیرد و با شجاعت اقدام مى نماید و مطمئن است که: ان الله یدافع عن الذین امنوا "سوره ى حج آیه 38". 'خداوند مومنان را از هر مکر و شر دشمن نگاه مى دارد'.
فرآوری: آمنه اسفندیاری
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
سایت تعلیمات اسلامی واشنتگتن
مدیریت و رهبرى با سیرى در نهج البلاغه جلد 2 ـ محمد اصلى پور
سید جعفر شهیدى، ترجمه ى نهج البلاغه
محمد تقى جعفرى، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، جلد هشتم